Çoklu Zeka Nedir?

İnsanın küçük çocuğu olunca onun için ne yapabilirim konusunda daha bir endişeli oluyor sanırım. Bu nedenledir öğrenme psikolojisine merak sarmam. Özellikle de onun için bir oyuncak ya da kitap alırken aldığım bu materyal onun için ne derece önemli konusu aklımı kurcalıyordu. Bir şeyleri eksik yapmaktan korkarsınız ya işte öyle bir şey… Nasıl ne yediği ne içtiği biz anneler için önemli ise ne ile oynadığı, ne okuduğu ve ne izlediği de o derece önemli olmalı diye düşünüyorum. Bu nedenle bugün sizlere öğrenme psikoloğu olan Howard Gardner’ın çoklu zekâ kuramından bahsedeceğim.

Zekânın ne olduğu hep bir karmaşadır ya bazı çocuk sayısal bazı çocuk sözelde başarılı denirdi ve ülkemizdeki eğitim sistemi de bu konular üzerinde dururdu. Ama günümüzde sadece sayısal ya da sözel zekâ olmadığı çok daha karmaşık bir sistemin olduğu kabul görüyor. Özellikle de akademik eğitimin ve başarının neredeyse en önemli konu haline geldiği günümüzde…

Gardner’a göre zekâ, bir kişinin bir veya birden fazla kültürde değer bulan bir ürün ortaya koyabilme, günlük yaşantısında karşılaştığı sorunları etkin ve verimli şekilde çözebilme yeteneği olarak tanımlanır. Şöyle de özetleyebiliriz; Bir insan herhangi bir ürünü meydana getirebiliyor, herhangi bir soruna etkili çözümler üretebiliyorsa o insan zekidir. Bu ürün ve çözümler hayatın farklı alanlarıyla ilgili olabileceği için de kişileri bir iki tanım içine sıkıştırmak son derece yanlıştır.

Zekâ, hayat süresince karşılaşılan farklı durumlarda ve olaylarda sorunların üstesinden gelerek problemleri çözme ve yeni ürünler, yeni çözümler yaratabilme kapasitesidir. Her an değişen dünyada yaşamak ve bu değişimlere ayak uydurabilmek amacıyla her bireyde bulunan ve tamamen kendine özgü olan yetenek ve becerilerin toplamıdır. Sonuç olarak, içinde bulunduğumuz topluma faydalı şeyler yapabilme, faydalı ürünler sunabilme kapasitesidir.

Çoklu zekâ önce 7 zekâ tanımı olarak belirlenmiş ancak 1995 yılında bir zekâ türü daha eklenerek 8 farklı zekâ olarak tanımlanmıştır. Gardner son yıllarda da 9. Zekâ olarak ifade ettiği Varoluşçu Zekâ üzerinde çalışmaktadır.

Çoklu Zekâda İlkeler

Ø  Zekâ tanımlanabilir, geliştirilebilir ve ölçülebilir.

Ø  Gelişimle ilgili bütün kuramlar ve bilimsel çalışmalar, çoklu zekâ teorisini desteklemekte ve kabul etmektedir.

Ø  Bir zekâ alanını ilgilendiren çalışmalar diğer zekâ alanlarıylada ilgilidir ve birbirlerinden faydalanabilirler.

Ø  Bilinen ve tanımlaması yapılan zekâ türlerinden farklı zekâların da olması mümkündür.

Ø  Çevre, kültür, inançlar, yargılar ve kişisel özellikler gibi etkenler zekânın gelişimi üzerinde etkilidir.

Ø  Zekâ her insanda farklı süreçlerde oluşur ve her zekâ türü dinamiktir.

Ø  Her birey kendine özgü özelliklere sahiptir ve zekâ da kişiye özgü bir durumdur.

Ø  Her insanda farklı türde zekâ gelişimi vardır.

Ø  Her zekâ türü kendine özgü olarak değerlendirilmelidir.

Ø  Zekânın yapısı, dikkat, hafıza, algı ve problem çözümü gibi değişik etkenlerden ve farklı süreçlerden meydana gelir.

Bahsedilen sekiz farklı zekâ alanını incelersek;

1. Bedensel zekâ alanı, koordinasyon, denge, güç, esneklik ve hız gibi bazı fiziksel yetenekleri ve bu yeteneklerin hepsinin bir arada işlemesini sağlayan devinimsel nitelikteki bazı özel becerileri de içermektedir.

Bedensel zekâ alanı gelişmiş bireylerin yetenek ve özellikleri:

Dokunarak öğrenmekten hoşlanır, macera ruhludur, herhangi bir şey yaparken alet kullanmaktan hoşlanır, dışarıda bulunmaktan hoşlanır, konuşmalarını elleriyle destekler, eğlenceli yarışlara katılmaktan zevk alır, Organizasyon yapma özelliği gelişmiştir, aktif katılımla daha iyi öğrenir, söylenenden daha çok yapılanı hatırlar, rol yapma-atletizm-dans-dikiş nakış gibi alanlarda yeteneği vardır. Organizasyon yapma özelliği gelişmiştir. Bulundukları çevreye ve onu kapsayan sistemlere karşı duyarlıdır ve sorumlu davranır.

2. Sözel - Dilsel Zeka, dili etkili bir biçimde kullanma, kelimelerle ve seslerle düşünme, dildeki kompleks anlamları kavrayabilme, insanları ikna edebilme, dildeki farklı yapıları fark edebilme, yeni yapılar oluşturabilme, farklı dilsel kalıplarla ilgilenme becerisidir.

Sözel-dilsel zekâ alanı gelişmiş bireylerin yetenek ve özellikleri: İyi bir konuşmacıdırlar.

Konuşma ve anlatmanın yanında dinleme yetenekleri de fazladır. İyi bir dinleyici olurlar. Hafızalarını çok verimli kullanabilirler. Yazma becerileri yüksektir. Dinleme süreleri uzundur ve konuşulanları sıkılmadan dinlerler. Farklı dilleri öğrenme becerisine sahiptir. Dinleyerek, okuyarak, yazarak ve konuşarak öğrenir. Cümleleri dinler, yorumlar, farklı bir tarzda ifade eder ve söylediklerini hatırlar. Konuşkandır, iyi dinleyicidir, kütüphaneyi çok ziyaret eder, şakalar yapar, hikâyelerin ayrıntılarını iyi hatır­lar, yazmayı sever.

3. Matematiksel - Mantıksal Zeka, sayılarla çalışma, muhakeme etme, tümevarım ve tümdengelim teknikleri ile düşünebilme, soyut ve sembolik problemleri çözebilme, kavramlar, düşünceler ve fikirler arası kompleks ilişkileri algılayabilme becerisidir.

Matematiksel- mantıksal zekâ alanı gelişmiş bireylerin yetenek ve özellikleri: Neden sonuç ilişkilerini çok iyi kurar. Somut cisimleri soyut sembolik ifadelere dönüştürebilir. Mantıksal problem çözümlerinde başarılıdır. İlişki ve benzerlikleri algılar, hipotez geliştirme ve test etme becerisine sahip olur, olayların oluşumu ve işleyişi üzerine odaklaşma gücü vardır, deney tasarlama-uygulama ve sonuçları tahmin etme becerisine sahiptir.

4. Görsel-Mekansal Zeka, resimlerle, şekillerle düşünebilme, görsel dünyayı algılayabilme, şekil, renk ve dokuları zihnin gözleriyle görebilme ve bunları sanatsal formlara dönüştürebilme yeteneğidir. Psiko-motor becerilerin gelişmesiyle başlar, el-vücut-beyin koordinasyonunun gelişimi küçük kas gelişiminin mükemmel çalışmalarıyla geliştirilebilir.

Görsel- mekânsal zekâ alanı gelişmiş bireylerin yetenek ve özellikleri: Zihninde canlı imgeler oluşturur, imgelerin ayrıntılarını kolay hatır­lar, harita ve grafikleri kolay algı­lar, hayal kurmayı sever, gittiği yerleri kolay hatırlar. Origami ve maketler hazırlar. Bir objenin farklı açılardan perspektifini anlayabilir, onu zihninde canlandırabilir.

Öğrendiği bilgileri somut ve görsel sunuşlara dönüştürür.

5. Kişilerarası - Sosyal Zekâ, insanlarla birlikte çalışabilme, Sözel - Bedensel Zekâ dilini etkili bir biçimde kullanarak çok farklı karakterlere sahip insanlarla kolaylıkla iletişim kurabilme, insanları yönetebilme, onlarla uyumlu çalışabilme ve insanları ikna edebilme becerisidir.

Kişilerarası- sosyal zekâ alanı gelişmiş bireylerin yetenek ve özellikleri: Diğer insanların duygularına karşı duyarlıdır. Diğer insanları konuşmaları ile etkiler. Grup ve takım çalışmalarından, çok özel ve mükemmel ürünler ortaya çıkararak, gruplar halinde çalışmaktan zevk alır. Farklı kültürler, farklı yaşam tarzları konusunda çok meraklıdır. Çok küçük yaşlarda bile toplumsal ve politik sorunlarla ilgilenebilir. Güçlü bir espri yeteneğine sahiptir.

6. Kişisel - İçsel Zekâ, kendimiz hakkındaki duygu ve düşünceleri şekillendirebilme, yaşamı sürdürebilme ve yaşadıklarımızdan öğrendiklerimizle, hayat felsefemizi oluşturabilme, yaşamımızı bu doğrultuda planlanma, kişisel istek ve hayaller oluşturabilme becerisidir.

Kişisel- içsel zekâ alanı gelişmiş bireylerin yetenek ve özellikleri: Kişisel tepkide bulunur, değerlere duyarlıdır, yaratıcıdır, buluşçudur, fikir üretir, planlıdır, rahat hedef belir­leyen, bağımsız düşünce sahibi­dir, "niçin" sorusunun cevabını almaya yöneliktir. Yaşadığı her olay ve deneyim üzerinde çok fazla düşünür. Kendi içinde bir değer ve anlayış sistemi oluşturur. Her şeyde kendinden bir şey arar. Kendi duygu ve düşüncelerinin farkındadır. Kendisini farklı tarzlarda ifade edebilir; yazar, ressam, heykeltıraş gibi.

7. Müziksel - Ritmik Zekâ; sesler, notalar, ritimlerle düşünme, farklı sesleri tanıma ve yeni sesler, ritimler üretme, ritmik ve tonal kavramları tanıma ve kullanma, çevreden gelen seslere ve müzik aletlerine karşı duyarlı olabilme becerisidir.

Müziksel- ritmik zekâ alanı gelişmiş bireylerin yetenek ve özellikleri: Müziği yaşamında kullanmak için fırsatlar oluşturur. Seslerle nota ve ritimlere karşı özel bir ilgiye sahiptir. Müziği hareketlerle birleştirerek farklı figürler ortaya çıkarabilir. Müziksel enstrümanlara karşı ilgilidir. Enstrümanları kullanmayı kolaylıkla öğrenebilir. Orijinal müzik kompozisyonları oluşturabilir. Ritim tutar. Öğrendiği şarkıları mırıldanarak gezer.

8. Doğa Zekâsı, doğadaki tüm canlıları tanıma, araştırma ve canlıların yaratılışları üzerine düşünme becerisidir.

Doğa zekâ alanı gelişmiş bireylerin yetenek ve özellikleri: Doğadaki hemen her canlının yaşamına ilgi duyar. Farklı canlı türlerinin isimlerine karşı dikkatlidir; çiçek türleri, hayvan türleri onlar için çok çekicidir. Zooloji, botanik, organik kimya, tıp, fotoğrafçılık, dağcılık, izcilik gibi alanlara ilgi duyar. Seyahat etmeyi, belgeseller izlemeyi severken, doğa ve gezi dergilerini incelemekten hoşlanır. Doğadaki bitki türlerine karşı duyarlıdır. Doğanın insanlar üzerindeki ya da insanın doğa üzerindeki etkisi ile ilgilenir.